روزه داری، بارداری و شیردهی

گفتگو با دکتر  اعظم السادات موسوی (متخصص بیماری های زنان و زایمان، فوق تخصص جراحی سرطان های زنان )

با حلول ماه رمضان، بسیاری از خانم های باردار و شیرده به این سوال فکر می کنند که آیا آنها هم قادرند روزه بگیرند و این  نخوردن و نیاشامیدن در طول روز به علت روزه داری و گرسنگی و تشنگی متعاقب آن تاثیری روی بارداری و شیردهی آنان دارد یا خیر و آیا به جنین آنها آسیب نخواهد رسید آیا نوزادشان رشد مناسبی خواهد داشت این سوالات در سطح وسیعی از زنان شیرده و باردار مطرح است.

سلامت جنین هنگام روزه داری مادر از دو جنبه تغذیه مادر و اختلال در سوخت و ساز بدن قابل بررسی است. تغذیه مناسب مادر به طور معمول با افزایش وزن وی کنترل می شود که به طور متوسط 12-9 کیلوگرم است. احتمال تولد نوزاد با وزن کمتر از وزن طبیعی در مادرانی که تغذیه مناسب ندارند بیشتر است. هنگام روزه داری نیز وزن مادران می تواند به مقدار کالری که مصرف می کنند تغییر کند. بنابراین روزه داری مادر باردار و شیرده قطعا روی سلامت مادر و نوزاد او تاثیر دارد اما می توان این تاثیرات را کاهش داد.

 آیا روزه برای مادر باردار خطر دارد و اگر مادر باردار خواست روزه بگیرد در چه مرحله ای از بارداری می تواند روزه بگیرد

زن باردار در سه ماه اول بارداری به ویژه هشت هفته اول به دلیل تشکیل سلول های مغزی جنین نباید روزه بگیرد. کمبود قند در سه ماه اول بارداری به شدت روی رشد عمومی جنین موثر است و این امر به ویژه در فصولی که مدت روزه داری طولانی تر است از حساسیت بیشتری برخوردار است.

روزه داری در سه ماهه دوم تاثیرات سویی بر جنین ندارد اما در سه ماه سوم برای اینکه 50 تا 70 درصد انرژی جنین از گلوکز مادر تامین می شود، روزه داری سبب افزایش برداشت ذخایر چربی و به دنبال آن افزایش ترکیبات کنونی در خون مادر می شود این ترکیبات از طریق جفت وارد گردش خون جنین شده و به سیستم عصبی او آسیب می رساند بنابراین در این دوره روزه توصیه نمی شود.

چنانچه زن بارداری حدود هشت ساعت ناشتا باقی بماند قندخون او نسبت به حد طبیعی کمتر شده و با افزایش مدت زمان گرسنگی احتمال افزایش کتون در خون مادر وجود دارد.

چنانچه تصمیم به روزه داری به مدت بیش از 3 روز مداوم دارید بهتر است با پزشک خود مشورت نمایند. تا او بر اساس شرایط جسمانی شما- وضعیت چنین توصیه های لازم را به شما بنماید. حاملگی های پرخطر مانند افراد مبتلا به دیابت بارداری- چندقلویی، کم خونی، و فشارخون و عدم رشد مناسب جنین، سابقه حاملگی های ناموفق قبلی……. بهتر است روزه نگیرند.

آیا با استراحت یک زن باردار قادر است روزه بگیرد

زن باردار زمانی می تواند فریضه روزه را به جا آورد که فعالیت روزانه کمی داشته باشد و آزمایش های خون و ادرار او نیز طبیعی باشد. اگر خانم های باردار روزه گرفتند نباید از خانه بیرون بروند و فعالیت کمی باید داشته باشند. خصوصا اگر هوا گرم است حتما باید در منزل باشند.

 همچنین باید مقدار کالری مورد نیاز آنها براساس قد، وزن و سن حاملگی به وسیله پزشک محاسبه شود. اگر مقدار کالری با وعده های سحری، افطاری و شام و میان وعده های میان آنها مناسب بود، می توانند با مشورت پزشک روزه بگیرند. البته اگر بیماری خاصی نداشته باشند.

علاوه بر این رژیم غذایی برای زنان باردار سالم روزه دار باید حاوی پروتئین، سبزی و میوه ها و خوراکی های شیرین مفید و مغذی مانند خرما باشد. در وعده های افطار از مایعات و مواد غذایی سبک استفاده کنند و به فاصله چند ساعت شام میل کنند و هنگام سحر از مواد غذایی حاوی کربوهیدرات، گردو، خشکبار و خرما استفاده کنند. و در صورت بروز سردرد سرگیجه روزه را متوقف کنند.

بعضی از افراد در مواقع گرسنگی دچار سردرد، ضعف، سرگیجه و بی حالی می شوند. این افراد حتما باید با مشاوره با پزشک روزه بگیرند.

روزه برای چه مادرانی ضرر دارد

کمبود وزن اولیه مادر زیر 50 کیلوگرم، نامناسب بودن رشد جنین در داخل رحم، کاهش مایعات آمینوتیک اطراف جنین، افزایش فشارخون در دوران حاملگی و مسمومیت حاملگی از مواردی است که زنان باردار در صورت بروز نباید بر روزه گرفتن اصرار داشته باشند.

آیا روزه داری روی رشد جنین و بهره هوشی او تاثیر دارد

در تحقیقی که به وسیله محققان دانشگاه شهید بهشتی به منظور تاثیرات درازمدت روزه داری مادران در ماه رمضان بر رشد مغزی جنین و بهره هوشی 98 کودک و نوجوان چهار تا 13 سال که مادرشان هنگام بارداری روزه گرفته بودند اندازه گیری شد مشخص شد که 30 روز روزه داری مادران حتی وقتی طول روز به طور متوسط 12 ساعت است تاثیر نامطلوبی روی بهره هوشی کودکان ندارد.

و روزه داری سبب کاهش وزن نوزادان نشده است. روزه داری اثر قابل توجهی روی رشد و جثه در هنگام تولد ندارد. البته شاید روزه داری بیش از 15 روز موجب کاهش وزن گیری مادر شود اما روی رشد جنین تاثیر چندانی ندارد.

از آنجایی که از برکات ماه مبارک رمضان فواید و تاثیرات معنویی آن است. بنابراین خانم باردار برای برخورداری از این سفره گسترده فیض الهی بهتر است که با انجام واجبات و مستحبات این ماه خود و فرزندش را در این فضای معنوی قرار دهد و با روزه گیری واقعی برنامه ریزی صحیح برای تغذیه خود داشته باشد. استراحت کافی و روزه داری به روزهای خاص و ایام قدر محدود کند و سعی کند هر چه بیشتر از برکات این ماه برخوردار شود.

آیا مادرانی که ویار دارند می توانند روزه بگیرند

با توجه به اینکه در ماه های اول بارداری عده ای از زنان دچار تهوع و ویار می شوند و در حالت عادی هم امکان مصرف وعده های غذایی را ندارند، روزه داری این مشکل را تشدید می کند و موجب کاهش سریع قندخون می شود.

در سه ماه اول بارداری که ویار دارند میل چندانی به غذا نداشته و دچار حالت تهوع شدید، افت فشار و کمبود قند هستند و نباید روزه بگیرند.

آیا مادران شیرده می توانند روزه بگیرند

علیرغم اهمیت شیر مادر برای شیرخواران به ویژه شش ماه اول زندگی، بسیاری از مادرانی که کودکان خود را شیر می دهند و در ماه رمضان روزه می گیرند، به علت نگرانی از این امر که روزه داری آنان منجر به کاهش حجم شیر یا کمبود مواد مغذی موجود در شیر شود، در هنگام روزه داری تعداد دفعات شیردهی به کودکان را کم کرده و یا از غذای کمکی برای او استفاده می کنند.

روزه داری زنان شیرده در صورت رعایت برنامه غذایی مناسب در رشد کودک اختلالی ایجاد نمی کند.

البته مادران در شش ماهه اول شیردهی نباید روزه بگیرند زیرا کودک وابسته به شیرمادر است و گرسنگی طولانی مدت مادر در رشد کودک اختلال ایجاد می کند.

رژیم غذایی مادران شیرده باید از پروتئین، کلسیم و آهن و انواع ویتامین ها باشد که در غیر این صورت رشد کودک و سلامت مادر به خطر می افتد.

در صورتی که روزه داری موجب کاهش شیر آنان شود نباید روزه بگیرند. به مادران شیرده که پس از شش ماهگی فرزندشان روزه می گیرند توصیه می شود هنگام افطار و سحر از موادغذایی سرشار از آهن، گوشت، حبوبات، کلسیم شیر و لبنیات مصرف کنند البته مادران شیرده باید توجه کنند که کاهش وعده های غذایی طی روزه داری موجب کاهش حجم شیر می شود که متعاقب آن شیر مورد نیاز نوزاد تامین نمی شود. بنابراین روزه داری برای مادری که کودکش کاملا متکی به شیر مادر است توصیه نمی شود. به همین علت متخصصان توصیه می کنند زنان در شش ماه اول شیردهی نباید روزه بگیرند چون کودک وابسته به شیرمادر است و گرسنگی طولانی مادر شیرده در رشد کودک اختلال ایجاد می کند.

اما زنان شیرده می توانند پس از شش ماهگی کودک و زمانی که او از تغذیه کمکی استفاده می کند روزه بگیرند.

این مادران باید در هنگام سحر از شیر و مایعات استفاده کنند چون کمبود مایعات سبب کاهش حجم شیر می شود. علاوه بر این از انجام فعالیت های سنگین هم باید اجتناب کنند.

به یاد داشته باشید که شما بیش از هر کس دیگری حتی پزشکتان می توانید ارزیابی کنید که روزه برای شما و فرزندانتان مضراست یا نه و مطمئن باشید که شرع مقدس اسلام این تکلیف را به خود شخص واگذار کرده است که اگر برای او ضرر دارد می تواند با اطاعت از فرمان الهی مبنی بر اجتناب از مضرات، روزه های قضا را به شرایط بهتر جسمانی موکول کند و تلاش نماید در ایام ماه مبارک با انجام ادعیه و مستجبات و واجبات دیگر و اجتناب از محرمات یکی از مخلص ترین روزه داران الهی باشید.