نگاهی به سیمای غذا و تغذیه در ایران

همه ساله در روز 27 مهرماه مراسم روز جهانی غذا در کشور ما نیز برگزار می شود و مسوولان و دست اندرکاران امنیت غذا و تغذیه در همایش ها و سمینارهای متعدد به بررسی چالش ها می پردازند. آنچه در پیش رودارید اشاره ای به وضعیت امنیت غذا و تغذیه در کشور است.

     تحلیل وضعیت موجود غذا و تغذیه نشان می دهد که مشکل ناامنی نسبی غذا و تغذیه در کشور وجود دارد. گزارش های موجود در کشور حاکی از آن است که سوء تغذیه (به صورت کم وزنی، لاغری و کوتاه قدی) و کمبود ریزمغذی ها به ویژه آهن، کلسیم، روی، ویتامین های A، D و B2 از مشکلات تغذیه ای مطرح درکشورمان به شمار می رود. کمبود ریزمغذی ها با عوارض متعدد از جمله اختلال رشد جسمی و تکامل مغزی، کاهش بهره هوشی، کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی، افزایش موارد ابتلا به بیماری ها و پوکی استخوان و در نهایت کاهش توانمندی های ذهنی و جسمی افراد، توسعه اجتماعی، اقتصادی کشور را به مخاطره می اندازد. از سوی دیگر در دهه اخیر اگرچه استانداردهای زندگی بهبود یافته به طوری که دسترسی به مواد غذایی و خدمات بهداشتی افزایش یافته است اما پیامدهای منفی از جمله الگوی غذایی نامناسب، کاهش فعالیت بدنی و افزایش مصرف دخانیات به افزایش شیوع بیماری های مزمن مرتبط با تغذیه مانند بیماری های قلبی عروقی، سرطان، دیابت و سکته های قلبی و مغزی و بیماری های اسکلتی استخوانی منجر شده است. شیوع چاقی در سال های اخیر در کشور افزایش قابل توجهی داشته است.

چاقی زمینه ساز بیماری های قلبی عروقی، دیابت، افزایش فشارخون و سرطان هاست و 30 درصد علل ابتلا به سرطان ها مربوط به چاقی است.

 گرایش به طرف مصرف غذاهای آماده، سس های چرب، نوشابه های گازدار، پیتزاها با پنیرهای چرب و …. به شدت رو به افزایش است و همراهی این الگوی تغذیه با زندگی کم تحرک سن ابتلا به بیماری های غیر واگیر را نسبت به نسل های قبل کاهش داده است.

از دیگر تغییرات نامطلوب در رژیم غذایی می توان به افزایش انرژی دریافتی از غذای مصرفی (افزایش مصرف موادقندی و چربی ها)، و مصرف کم میوه و سبزی اشاره کرد.

   اصلاح شیوه زندگی یک راهکار اساسی برای پیشگیری از بیماری های غیرواگیر و پیامدهای آن است و رعایت رژیم غذایی مناسب، اولین قدم مثبت در راستای پیشگیری از بیماری های فوق است. با توجه به نقش تغذیه به عنوان یک شاخص قابل تغییر و اصلاح در بیماری های مزمن که می تواند روی سلامت انسان تاثیر مثبت یا منفی بگذارد، سازمان جهانی بهداشت، کشورها را برای طراحی مداخلات گسترده مبتنی بر جامعه در زمینه کاهش مصرف مواد قندی، چربی و روغن، افزایش فعالیت بدنی، مصرف بیشتر میوه و سبزی، کاهش نمک در غذاهای فرآوری شده و کاهش مصرف دخانیات برانگیخته است. رژیم غذایی مناسب، ورزش و کاهش مصرف دخانیات مهم ترین عواملی هستند که باید به آنها توجه شود.  

افزایش بار بیماری ها چه به سبب بدخواری و نا ترازی و چه به سبب کمبود های تغذیه ای، هزینه های سرسام آوری را به دولت تحمیل می کند. این هزینه ها به صورت سال های عمر از دست رفته در نتیجه مرگ های زود هنگام و همچنین سال هایی که با معلولیت می گذرند قابل محاسبه است.

در گزارش جهانی بهداشت سال 2002 به منظور کاهش عوامل خطر و ترویج زندگی سالم از میان 10 عامل خطر، پنج عامل چاقی، فشارخون بالا، کلسترول بالا، و مصرف الکل و دخانیات را به عنوان عوامل خطر بیماری در دنیا شناسایی کرده اند که هر کدام به طور مستقل و اغلب در ترکیب با هم عامل اصلی بروز بیماری های مذکور هستند.

     مدارک و شواهد علمی نشان می دهند که با مصرف رژیم غذایی سالم تر، افزایش فعالیت جسمانی و نکشیدن سیگار می توان تا 80 درصد از مـــوارد بیماری های قلبی عروقی، تا 90 درصد از موارد دیابت نوع دوم و از یک سوم سرطان ها پیشگیری کرد.

مصرف میوه و سبزی از اجزای مهم برنامه غذایی سالم است.

میوه و سبزی در پیشگیری از بیماری هایی مانند بیماری های قلبی عروقی و برخی از انواع سرطان ها به خصوص سرطان های سیستم گوارشی موثر است. اثرات حفاظتی آنها احتمالا مربوط به آنتی اکسیدان ها و ریزمغذی هایی مانند فلاونوییدها، کاروتنوییدها، ویتامین C، فولیک اسید و همچنین فیبرهای غذایی است که در میوه و سبزی به وفور وجود دارد. ایــن تــرکیبات فعالیت مواد سرطان زا را متوقف یا سرکوب می کنند.

          مصرف کم میوه و سبزی عامل 19 درصد از سرطان های دستگاه گوارش، 31 درصد از بیماری های ایسکمی قلبی و 11 درصد از سکته های مغزی در جهان است. 7/2 میلیون از مرگ و میرها در جهان به مصرف کم میوه و سبزی نسبت داده می شود.

     بیش از 80 درصد از بار بیماری هایی که به مصرف کم میوه و سبزی نسبت داده می شود ناشی از بیماری های قلبی عروقی و بقیه مربوط به سرطان است.

چه می توان کرد

   بر اساس مدارک قطعی علمی رعایت موارد زیر برای دستیابی به سلامت کامل توصیه شده است:

–    مصرف بیشتر میوه و سبزی و همچنین مغزها، حبوبات و غلات کامل

–    فعالیت جسمانی روزانه

–    حذف مقداری از چربی، نمک و قند موجود در رژیم غذایی

–    ترک سیگار

–    نگهداری وزن بدن در حد طبیعی (در محدوده نمایه بدن از 5/18 تا 9/24 کیلوگرم بر مترمربع)

علاوه بر اینها، تشویق صنایع غذایی به تولید غذاهایی که اهداف سلامت را دنبال می کنند از راهکارهای پیشنهادی سازمان جهــــانی بهداشت است. تولید شیر کم چرب و بدون چربی، پنیر کم چربی و کم نمک، نوشابه های بدون کالری، سس های کم نمک و کم چرب و احتراز از تولید روغن های جامد و تنقلات شور و پر چرب، می تواند بازار صنایع غذایی را با اهداف سلامت هماهنگ کند. همچنین همکاری صدا و سیما به منظور پخش رایگان برنامه های آموزشی تغذیه، هماهنگی در برای پایین نگه داشتن قیمت تمام شده شیر و فرآورده های لبنی، انتقال بخشی از رایانه های غذایی از نان، قند، شکر و روغن به کالاهای اساسی مانند لبنیات، حبوبات، گوشت، مرغ و تخم مرغ به منظور اصلاح الگوی مصرف می تواند دربهبود شیوه زندگی مردم کشورمان نقش مهمی داشته باشد.