سلنیم

سلنیم یکی ازاملاح معدنی ضروری برای تامین سلامتی است ولی نیاز بدن به آن بسیار اندک است. سلنیم با پروتئین ها ترکیب می شود و تولید موادی به نام سلنوپروتئین می کند که از آنزیمهای آنتی اکسیدانی مهم است. خواص آنتی اکسیدانی سلنوپروتئین ها به پیشگیری از تخریب سلولی ناشی از رادیکالهای آزاد کمک می کند. رادیکالهای آزاد محصولات فرعی متابولیسم اکسیژن هستند که ممکن است در پیشرفت بیمارهای مزمن مانند سرطان و بیماری قلبی سهیم باشند. سلنو-پروتئین های دیگر به تنظیم عملکرد تیروئید کمک می کنند.

منابع غذایی سلنیم:

در بیشتر کشورهای دنیا غذاهای گیاهی منابع غذایی عمده سلنیم هستند. محتوی سلنیم غذاها به محتوی سلنیم خاکی که گیاه در آن رشد می کند، بستگی دارد. کمبود سلنیم اغلب در نواحی که سلنیم خاک پایین است، وجود دارد. این ماده دربعضی از انواع گوشت و غذاهای دریایی یافت می شود. حیواناتی که از گیاهان پرورش یافته در مناطق غنی از سلنیم استفاده می کنند، سطح سلنیم گوشتشان بالاتر است. بطور کلی منابع غذایی سلنیم شامل: مغزها (خشکبار) برزیلی، ماهی تن ، گوشت گوساله، بوقلمون، مرغ، مخمر آبجو، سبوس گندم ، تخمه آفتابگردان، سیر ، دانه ها ، گردو، کشمش، امعاء واحشاء مانند جگر، قلوه و انوع ماهیهای آب شور وشیرین (ماهی آزاد، شمشیر ماهی ، ماهی خال مخالی (mackerel ) و هالیبوت) است.

خشکبار برزیلی حاوی مقادیر بسیار زیاد سلنیم است که بهتر ا ست مصرف آن محدود شود تا افراد دچار مسمومیت ناشی از مصرف بیش از حد نشوند.

میزان مورد نیاز افراد:

براساس مقادیر توصیه شده روزانه، نیاز افراد مختلف به شرح زیر می باشد:

چه زمانی کمبود سلنیم اتفاق می افتد

تحقیقات نشان می دهد که کمبود سلنیم با پیشرفت بیماری قلبی، هیپوتیروئیدیسم (کم کاری تیروئید) وضعف سیستم ایمنی ارتباط دارد. البته کمبود سلنیم به خودی خود معمولا” باعث بیماری نمی شود، بلکه احتمال ابتلا به بیماریهای ناشی از استرسهای عفونی، بیوشیمیایی وتغذیه ای را افزایش می دهد.

سه بیماری خاص با کمبود سلنیم مرتبط است:

1- بیماری کشان که باعث بزرگ شدن قلب و عملکرد ضعیف آن می شود و درکودکان مبتلا به کمبود سلنیم ایجاد می شود.

2- بیماری کشان – بک که باعث استئوآرتروپاتی(بیماریهای مربوط به استخوان و مفاصل) می شود.

3- کرتینیسم اندمیک میکزودمی که باعث کندی و تاخیر رشد مغزی می شود.

بیماری کشان اولین بار درسال 1930 درچین مشاهده شد که در آن ناحیه خاک از لحاظ سلنیم بسیار فقیر بود، بطوری که دریافت سلنیم در این نواحی کمتر از 19 میکروگرم برای مردان وکمتر از 13 میکروگرم برای زنان بود. محققان براین باورند که افراد مبتلا به کمبود سلنیم مبتلا به ویروس خاصی می شوندکه باعث پیشرفت بیماری کشان می شود.

کمبود سلنیم در بیمارانی که تنها منبع غذایی شان تغذیه پیراروده ای است (TPN) نیز وجود دارد. (TPN یکی از روشهای تغذیه است که از طریق ورید انجام می شود، زیرا دراین بیماران سیستم گوارشی عملکرد مطلوب را ندارد). مواد مغذی که از این طریق وارد ریه می شود نیاز به هضم ندارد و درمایعات حل می شود. محلولهای TPN باید محتوی سلنیم باشد تا ازکمبود این ریزمغذی جلوگیری شود. پزشکان باید وضعیت بیمارانی را که تحت TPN قرار می گیرند، ارزیابی کنند تا این افراد دچار کمبود نشوند.

اختلات معدی – روده ای شدید ممکن است جذب سلنیم را کاهش دهد و درنتیجه باعث تخلیه یا کمبود آن شود. مشکلات معدی- روده ای که بر جذب سلنیم اثر می گذارد، معمولا” در جذب مواد مغذی دیگر نیز موثر است و پایش وضعیت تغذیه ای ضروری است تا درمانهای پزشکی -تغذیه ای متناسب صورت گیرد.

چه افرادی نیازمند مکمل سلنیم هستند

معمولا” سلنیم خون افرادی که بیماریهای شدید حاد دارند و دچار التهاب و عفونت منتشره هستند، پایین است .پزشکان، بیماران مبتلا به بیماریهای معدی-روده ای و یا عفونت شدید را از لحا ظ وضعیت سلنیم ارزیابی می کنند تا نیاز آنها را برای مکمل یاری بسنجند.

افرادی که کمبود ید دارند ممکن است از مکمل سلنیم بهره ببرند. تحقیقات نشان داده است که کمبود سلنیم ممکن است اثرات کمبود ید را در غده تیروئید تشدید کند وکفایت وضعیت تغذیه ای سلنیم اثر محافظتی دربرابر اختلالات عصبی کمبود ید دارد. یافته های تحقیقاتی که در فرانسه انجام شد، نشانگر این است که مکمل سلنیم ممکن است اثر محافظتی در برابر گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید داشته باشد).

مکمل های سلنیم :

سلنیم در غذاهایی که قسمت عمده رژیم غذایی افراد را تشکیل می دهد، مانند ذرت، گندم و لوبیا سویا بصورت سلنومتیونین، (آنالوگ سلنیم آلی اسیدآمینه متیونین) وجود دارد. سلنومتیونین می تواند با پروتئین های بدن ترکیب شود و به عنوان ناقل ذخیره سلنیم در بافتها و اندامهای بدن عمل کند.

مکمل های سلنیم ممکن است محتوی سلنیت و سلنات سدیم (فرمهای غیر آلی سلنیم) باشد. سلنومتیونین معمولا” بهترین فرم از لحاظ جذب و مصرف در بدن است.

سلنیم همچنین در ” مخمر غنی از سلنیم ” وجود دارد که محتوی 1000 تا 2000 میکروگرم سلنیم به ازاء هر گرم است. بیشتر سلنیم موجود دراین مخمرها به فرم سلنومتیونین است. این فرم از سلنیم در کار آزمایی پیشگیری از سرطان درسال 1983 مورد استفاده قرار گرفت، که نشان داد دریافت 200 میکروگرم سلنیم در روز می تواند باعث کاهش خطر سرطان پروستات، ریه،کولون ورکتوم شود. بااین حال بعضی از مخمرها ممکن است محتوی فرمهای غیر آلی سلنیم باشد که به اندازه سلنومتیونین مورد استفاده قرار نمی گیرد. درمطالعه ای که درسال 1995 انجام شد، فرمهای آلی سلنیم ، غلظت سلنیم خون را بیش از فرمهای غیر آلی افزایش داد و به طور قابل ملاحظه ای باعث افزایش عملکرد آنزیمهای وابسته به سلنیم شد. تحقیقات هنوز در مورد ارزیابی اثرات ترکیبات شیمیایی مختلف سلنیم ادامه دارد اما در حال حاضر بهترین انتخاب فرم آلی آن است.

سلنیم وسرطان :

تحقیقات بیانگر میزان کمتر مرگ و میر ناشی از سرطان ها شامل: ریه ، کولورکتال و پروستات در بین افرادی است که دریافت و سطح سلنیم خون آنها بالاتر است. به علاوه بروز سرطان پوست غیر ملانوم بطور قابل ملاحظه ای در نواحی که خاک فقیر از سلنیم است، بیش از نواحی دیگر است .

به نظر میرسد سلنیم از 2 طریق بر سرطان اثر می گذارد؛ یکی به عنوان آنتی اکسیدان، بدین ترتیب که سلنیم به محافظت بدن از اثرات مخرب رادیکالهای آزاد کمک می کند و دیگر اینکه رشد تومور را کاهش می دهد و یا آن را متوقف می کند. برخی از محصولات ناشی از تجزیه سلنیم از طریق افزایش فعالیت سلولهای ایمنی و مهار تکامل وپیشرفت عروق خونی تومور از رشد آن جلوگیر ی می کند.

سلنیم وآرتریت :

تحقیقات بیانگر این است که کاهش سطوح سلنیم خون در آرتریت روماتوئید (بیماری مزمنی که باعث درد، سفتی و سختی، تورم وکاهش عملکرد مفاصل می شود)، نقش دارد. به علاوه بعضی از افرادیکه دچار التهاب مفاصل هستند، مقدار کمی سلنیم دریافت می کنند.

بدن به طور طبیعی رادیکالهای آزاد را تولید می کند تا به از بین بردن اندامها و بافتهای خراب شده، کمک کند اما این مواد می تواند به بافت سالم هم ضرر برساند. سلنیم به عنوان آنتی اکسیدان ممکن است به رهایی از علائم آرتریت از طریق کنترل سطوح رادیکالهای آزاد کمک کند.

سلنیم و ایدز :

سوء جذب ناشی از HIV/AIDS می تواند باعث تخلیه سطوح تعداد زیادی از مواد مغذی شامل سلنیم شود. کمبود سلنیم باکاهش سلولهای ایمنی، افزایش پیشرفت بیماری و خطر بالای مرگ در جمعیت مبتلابه HIV/AIDS ارتباط دارد. HIV/AIDS به تدریج باعث تخریب سیستم ایمنی می شود و استرس اکسیداتیو درتخریب بیشتر سلولهای ایمنی دخیل است. مواد مغذی آنتی اکسیدانی مانند سلنیم به محافظت سلول در برابر استرس اکسیداتیو کمک می کند، بنابراین بالقوه می تواند پیشرفت بیماری را کند کند. از طرفی سلنیم ممکن است برای تکثیر ویروس HIV مورد نیاز باشد که باعث کاهش و تخلیه سطوح سلنیم می شود.

ایا مصرف سلنیم زیاد نیز خطراتی برای سلامتی دارد

اگر سلنیم خون به بیش از 100 میکروگرم در دسی لیتر برسد، شرایطی به نام سلنوزیس به وجود می آید. علائم سلنوزیس شامل: آشفتگی معدی – روده ای ، ریزش مو ، لکه های سفید روی ناخن، تنفس با بوی سیر، خستگی، تحریک پذیری و اختلال مربوط به اعصاب است .

حداکثر مقدار قابل تحمل سلنیم در سنین مختلف به شرح زیر می باشد:

Reference:

National institutes of health, Office of dietary supplements. http://ods.od.nih.g

slim