پیشگیری و کنترل کم خونی فقرآهن

بطور کلی چهار روش اساسی پیشگیری از کم خونی فقر آهن عبارتند از: آهن یاری، غنی سازی مواد غذایی، آموزش تغذیه و کنترل بیماری های عفونی و انگلی

آهن یاری:

آهن یاری معمولا” برای گروه های آسیب پذیر و در معرض خطر کم خونی فقرآهن مانند زنان باردار، کودکان زیر 5 سال، کودکان سنین مدرسه و دختران نوجوان انجام می شود. 
برنامه آهن یاری در نظام شبکه های بهداشتی درمانی کشور به شرح ذیل اجرا می شود:
– به کلیه کودکان از پایان ماه ششم و یا همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا 24 ماهگی روزانه 15 قطره سولفات فرو و یا یک قاشق cc5/1 شربت آهن باید داده شود.
– کلیه زنان باردار از پایان ماه چهارم بارداری تا 3 ماه پس از زایمان روزانه یک عدد قرص سولفات فرو باید مصرف کنند.
– برای کودکان 5-2 ساله دوز هفتگی 30 میلی گرم آهن المنتال یکبار در هفته به مدت 3 ماه در سال توصیه می شود.
– برای کودکان سن 14-6 سال دوز هفتگی 60 میلی گرم آهن المنتال یکبار در هفته به مدت 3 ماه در سال توصیه می شود.
– برای نوجوانان دختر و پسر در سنین 20-14 سال و زنان سنین باروری دوز هفتگی 60 میلی گرم آهن المنتال یکبار در هفته به مدت 4 ماه در سال توصیه می شود. بر این اساس، برنامه آهن یاری هفتگی در حال حاضر برای دختران دانش آموز دبیرستانی از طریق شبکه های بهداشتی درمانی کشور اجرا می شود.

توصیه های تغذیه ای :

در برنامه غذایی روزانه دونوع آهن “هم و غیرهم وجود دارد. آهن “هم ” در گوشت قرمز، مرغ، ماهی و جگر وجود دارد. آهن”غیر هم “در غذاهای گیاهی مانند غلات، حبوبات، سبزیجات، مغزها (پسته، بادام، گردو و فندق) و انواع خشکبار (برگه هلو، زردآلو، انجیر، کشمش، خرما و ….) وجود دارد. آهن.”هم” از قابلیت جذب بالایی برخوردار است و به میزان 20 تا 30 درصد جذب می شود. در حالی که آهن غیر هم موجود در غذاهای گیاهی به میزان 3 تا 8 درصد جذب می شود و جذب آن بستگی به وجود عوامل کاهش دهنده و افزایش دهنده جذب آهن دارد.

آهن موجود در زرده تخم مرغ نیز نوع غیر هم است که از قابلیت جذب کمی برخوردار است. استفاده از منابع غذایی حاوی آهن در برنامه غذایی روزانه، مصرف انواع خشکبار و مغزها در میان وعده ها بخشی از آهن مورد نیاز روزانه را تامین می کند و به طور کلی مصرف آن ها به جای تنقلات غذایی کم ارزش از جمله انواع پفک، چیپس و نوشابه های گازدار توصیه می شود. 

گوشت قرمز، مرغ و ماهی افزایش دهنده جذب آهن هستند. این مواد غذایی ارزش دوگانه دارند. از یک سو دارای آهن.هم می باشند و از سوی دیگر موجب افزایش جذب آهن غیر هم که در منابع گیاهی موجود است می شوند.یعنی اگر حتی مقدار کمی گوشت در غذا وجود داشته باشد آهن موجود در آن موجب افزایش جذب آهن از مواد غذایی گیاهی می شود. اسید اسکوربیک (ویتامین ث) که در سبزی ها و میوه های تازه و خام وجود دارد یکی دیگر از افزایش دهنده های جذب آهن می باشد.

از طریق مصرف مقداری سبزی خوردن و یا انواع سالاد (شامل گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، کلم، کاهو) همراه بــا آب لیمـو یا آب نارنج تازه جذب آهن غذاهای گیاهی افزایش می یابد.
استفاده از جوانه غلات و حبوبات می تواند موجب افزایش آهن قابل جذب در مواد غذایی شود. وقتی غلات جوانه می زنند ویتامین C در آنها افزایش می یابد و میزان تانن ها و اسید فیتیک کم می شود. مثلا جوانه زدن بعضی از غلات مثل گندم و حبوبات مثل ماش و عدس به مدت 24 تا 48 ساعت می تواند آهن قابل جذب را تقریبا به دو برابر افزایش دهد. جوانه گندم و ماش را می توان همراه با سالاد مصرف نمود. افزودن آن ها به غذای کودک مثل سوپ و در اواخر طبخ آن موجب افزایش ویتامین C غذای کودک می شود.
– به طور کلی از نوشیدن چای، قهوه و دم کرده های گیاهی یکساعت قبل و یک تا دو ساعت پس از صرف غذا خودداری شود به ویژه در مورد کودکان باید توصیه شود که مادران حتی الامکان چای به آن ها ندهند و یا این که فاصله زمانی ذکر شده را رعایت نمایند و همچنین، از دادن چای پررنگ به کودکان خودداری نمایند.

کنترل بیماریهای عفونی و انگلی:
ابتلا به بیماریهای عفونی موجب کاهش اشتها شده و در نتیجه دریافت مواد مغذی از جمله آهن کاهش می یابد. از سوی دیگر، بیماریهای عفونی در جذب و استفاده بدن از مواد مغذی اختلال ایجاد می کند. بیماری های انگلی شایع مثل ژیاردیازیس و آمبیاز در کودکان با مکانیسمی مشابه بیماری های عفونی به طور غیر مستقیم در بروز کمبود آهن و کم خونی کودکان موثرند. درمان به موقع و مناسب عفونت ها و آلودگی های انگلی احتمال بروز کم خونی فقر آهن را کاهش می دهد.

غنی سازی مواد غذایی:
غنی سازی مواد غذایی با آهن یکی از روش های عمده و موثر برای کاهش کمبود آهن و کم خونی فقر آهن در جامعه می باشد. در این روش آهن را به مقدار معینی به مواد غذایی اصلی که غذای عمده مردم است و هر روز مصرف می شود اضافه می کنند.